हिंदी चित्रपटांमध्ये मुख्य अभिनेत्रीची भूमिका करणारी पहिली इंडो-अमेरिकन कोण होती हे तुम्हाला माहिती आहे काय. अभिनेत्री दीप्ती नवल संचालक चित्रकार छायाचित्रकार कवी लेखक रंगकर्मी तिच्याशी संबंधित 3 गोष्टी थोडक्यात वाचा.
दीप्ती नवलचा पहिला चित्रपट श्याम बेनेगलचा जुनून होता. या सिनेमात दीप्तीची खूपच लहान भूमिका होती. यानंतर मुख्य अभिनेत्री म्हणून तिचा पहिला चित्रपट 1980 मध्ये आला. त्याचे नाव होते एक बार फिर. विवाहबाह्य सं बंधांवर बनविलेल्या 40 वर्षांपूर्वी या चित्रपटाचा विषयाला किती बो ल्ड म्हटले गेले असेल याची कल्पना करणे कठीण नाही.
दीप्ती नवल यांनी एक बार फिर मधल्या कल्पना या भूमिकेविषयी सांगितले. एक बार फिर मध्ये प्रथमच पुरुष प्रेक्षकांच्या कल्पनेला भागवण्यासाठी मुख्य अभिनेत्री नव्हती. या चित्रपटाने हिंदी चित्रपटांमधील स्त्री पात्रांना पूर्णपणे नवीन व्याख्या दिली. कल्पनाची ही व्यक्तिरेखा खूप मोलाची ठरली होती.
या सिनेमात तिच्याबरोबर सुरेश ओबेरॉय आणि प्रदीप वर्माने भूमिका साकारली होती. असं म्हणतात की या सिनेमानंतर दीप्ती नवलने सुरेश ओबेरॉय बरोबर अंतर बनवले. आणि दोघांमधील हे अंतर 4 वर्षे कायम राहिले. मग या दोघांच्या एकत्र आलेल्या चित्रपटाचे नाव होते का नून क्या करेगा.
त्यानंतर 1993 मध्ये अमोल पालेकर यांच्या चित्रपटाच्या दहा वर्षानंतर ती मेंटल होममध्ये दोन आठवडे राहिली. त्यावेळी ती एका स्क्रिप्टवर काम करत होती. जरी ही स्क्रिप्ट कधीच पूर्ण होऊ शकली नाही परंतु टेलीग्राफला दिलेल्या मुलाखतीत त्यांनी सांगितले की त्या अनुभवाने त्यांचे आयुष्य बदलले.
तिला मानसिक आश्रयाबाहेरचे जग ज्ञानी लोकांचे जग वरवरचे आणि काल्पनिक वाटू लागले. तेथे दीप्ती अशा लोकांनाही भेटली अशा स्त्रिया ज्या वेड्या नव्हत्या परंतु त्यांच्या कुटूंबाने त्यांना तिथे ठेवले होते. कारण त्यांना यापुढे त्यांची गरज नव्हती. हा संपूर्ण अनुभव नंतर दीप्तीने होशमंदी की बदबू या इंग्रजी कविताद्वारे व्यक्त केला.
सिद्धार्थने पहिल्यांदाच नेहाला चश्मे बद्दूर चित्रपटात मिस चामको म्हणून संबोधले. चित्रपटात नेहाची भूमिका दीप्ती नवल यांनी केली होती आणि सिद्धार्थची भूमिका फारूक शेख यांनी केली होती.
आज जवळपास ३९ वर्षे उलटून गेली तरी चश्मे बद्दूर मधील दीप्ती नवलच्या पात्राचे नाव नेहा होते हे आम्हाला ठाऊक नाही. पण आजही दीप्ती नवलचे पात्रं चमको म्हणताच डोळ्यासमोर साडी घातलेली तिच्या हातात चमकणारी वॉशिंग पावडर धरत ती जिवंत होते.
या चित्रपटाचे दिग्दर्शक सई परांजपेने केले होते. सई रंगमचहून आल्या आहेत सई तिच्या आर्टहाउस सिनेमांमुळे ओळखली जात होती. चश्मे बद्दूर दिग्दर्शित करण्यापूर्वी तिला त्यांच्या पहिल्या हिंदी चित्रपटासाठी राष्ट्रीय पुरस्कार मिळाला.
२०१३ मध्ये चश्मे बद्दूर च्या बत्तीस वर्षांनंतर त्याचा अधिकृत रिमेक आला. याचा रिमेक सिनेमा डेव्हिड धवन यांनी दिग्दर्शित केला होता. आणि तापसी पन्नू यांनी दीप्ती नवलची भूमिका साकारली होती. जेव्हा हा रीमेक रिलीज होणार होता तेव्हा ही एक किस्सा आहे.
सध्या पत्रकारांशी संभाषण चालू होते की दीप्ती यांचे घर असलेल्या त्या सोसायटीत राहणारे लोक दीप्तीच्या घरी आले आणि मुलाखत रोखण्यास भाग पाडू लागले.
त्यांना असे वाटले की हे एखाद्या चित्रपटाचे दृश्य आहे मुलाखत नाही. गोंधळ उडाला. सोसायटीचे सदस्य काही ऐकायला तयार नव्हते. जेव्हा दीप्ती यांनी ही मुलाखत असल्याचे सांगितले तेव्हा ते म्हणाले की मुलाखत घेणे हे देखील समाजातील नि यमांच्या वि रोधात आहे.
असो. अनावश्यक लाज मुळे दीप्ती 30 वर्षाहून अधिक काळ राहिलेल्या घरातून दीप्तीला निघून जावे लागले. या संपूर्ण वाक्यावर टाइम्स ऑफ इंडियाशी बोलताना दीप्ती म्हणाली- मी त्या अपार्टमेंटमध्ये राहायला आली होते जेव्हा तेथे राहण्याचे धैर्य कोणालाही नव्हते. यापूर्वी मी बर्‍याच पक्ष आणि पत्रकार परिषद घेतल्या आहेत.
मी एक वे श्यागृह चालवत आहे असा आ-रोप माझ्यावर करण्यात आला. माझ्या आयुष्यात मला इतकी लाज कधीच वाटली नव्हती. बर्‍याच वर्तमानपत्रे आणि वेब न्यूज पोर्टलने टाइम्स ऑफ इंडियाच्या या वृत्ताला प्राथमिक स्रोत मानले. आणि या दरम्यान बर्‍याच पोर्टलने संपूर्ण बातम्या वाचण्याची तसदी घेतली नाही. पुढचे काही दिवस ही बातमी चालूच राहिली की दीप्ती यांच्यावर समाजात से-क्स रॅ केट चालवल्याचा आ-रोप आहे.
स्मिता शबाना आणि दीप्ती: पॅरलल सिनेमाचे फ्लॅशलाइट :-
पॅरलल ऑफ मेनस्ट्रीम सिनेमामध्ये एक आर्टहाउस सिनेमा तयार केला जात होता. या टप्प्याला द इंडियन पॅरलल फिल्म मूव्हमेंट म्हटले गेले. दीप्ती नवल शबाना आझमी आणि स्मिता पाटील या चळवळीचे ध्वजवाहक ठरल्या. स्टारडस्टच्या मुखपृष्ठात तिघांची छायाचित्रे दिसली. त्याचे टायटल होते न्यू वेव्ह ग्लॅ मर क्वी न्स.
पण स्मिता आणि दीप्ती यांनी एकत्र एकच चित्रपट केला. केतन मेहता यांचा मिरची मसाला 1985 मध्ये आला. पण आतापर्यंत त्यांच्या मैत्रीबद्दल चर्चा सुरू आहेत. स्मिताचे वयाच्या 31 व्या वर्षी नि धन झाले. दीप्ती यांनी एकदा हिं दुस्तान टाईम्सला सांगितले-
मला स्मिता पाटील यांची खूप आठवण येते. मी त्यांच्याशी माझे नाते जोडण्यास सक्षम होते.दीप्तीने स्मितासाठी एक कवितासुद्धा लिहिली. इंग्रजीत स्मिता आणि मी नावाच्या या छोट्या कवितेत दीप्तीने लिहिले आहे की जेव्हा स्मिताला विमानाने प्रवास करायचा होता तेव्हा ती सहसा भेटत असे. दी
प्ती आणि स्मिता यांनी मित्रांप्रमाणेच आपले आयुष्य एकत्र घालवले या वस्तुस्थितीचे हे कदाचित एक रूपक आहे. सर्व भौतिक आणि बनावट गोष्टींमध्ये परस्पर संपर्क आणि स्पर्श होता जो वास्तविक आणि सत्य होते. दीप्ती लिहितात की जेव्हा ती स्मिताबरोबर शेवटची ट्रीप घेणार होती तेव्हा तिने दीप्तीला विचारले की
आयुष्य जगण्याचा दुसरा कोणताही मार्ग असू शकत नाही का
स्मिता थोडा वेळ शांत राहिली नंतर म्हणाली-
नाही. जगण्याचा दुसरा कोणताही मार्ग असू शकत नाही.